MARAQLIDI

Oxunub: 3350 10:53 20 Aprel 2021 Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Köçəryana məktubu, Serj Sarkisyanın “Futbol Diplomasiyası” və təsdiqlənməmiş Sürix protokolları

Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması məsələsi yenidən qızğın müzakirələr mərhələsindədir. Ermənistandakı siyasi qüvvələr 2020-ci ildə baş verən Vətən müharibəsindən sonra, bu gün Türkiyəni daha böyük bir təhlükə hesab edirlər. İlk Qarabağ müharibəsindən sonrakı Türkiyə 2020-ci ilin payız müharibəsindən sonrakı Türkiyə fərqli bir Türkiyədir.

Türkiyənin fərqli bölgələrdə iddialı fəaliyyətinə əsaslanaraq birmənalı şəkildə qeyd etmək olar ki, Ankara bu gün yertidiyi xarici siyasət xəttini dəyişdirmək niyyətində deyil. Ermənistanın da bu baxımdan bir istisna halına çevriləcəyini söyləmək sadəlövhlük olar. Bununla yanaşı, keçmiş erməni hakimiyyət orqanları hiyləgərcəsinə, xüsusilə birtərəfli şəkildə Türkiyə ilə münasibətləri "normallaşdırmaq" üçün addımlar atıb, lakin qondarma soyqırımla bağlı yalanlardan və Qarabağın işğalından imtina edilməməsi, nəticə etibarilə bu "addım"ların uğursuz olmasına səbəb olub.

Hər şey Ərdoğanın Köçəryana yazdığı məktubla başladı

1994-cu ildə ilk Qarabağ müharibəsində atəşkəsin əldə olunmasından 11 il sonra, 2005-ci ilin 10 aprel tarixində ilk addım o zamankı Baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən atılmışdı. O, təkcə Ermənistan və Türkiyənin deyil, həm də üçüncü ölkələrin arxivlərini araşdıracaq və nəticələri ilə beynəlxalq aləmi tanış edəcək tarixçilərdən və digər ekspertlərdən ibarət bir qrup yaratmağı təklif etmişdi. Ərdoğan “təşəbbüsün tariximizin mübahisəli bir hissəsinə işıq salacağına və iki ölkə arasındakı münasibətlərin normallaşmasına doğru bir addım olacağına” inandığını bildirmişdi.

2005-ci ilin 25 aprel tarixində Ermənistan prezidenti Robert Köçəryan Ərdoğanın qeyd olunan məktubuna cavab verdi: “Həqiqətən, qonşular olaraq, indi və gələcəkdə həmrəylik içində yaşamağın yollarını tapmağa çalışmalıyıq. Bu səbəbdən İrəvan lap əvvəldən diplomatik münasibətlər qurmağı, sərhədləri açmağı və iki ölkə və xalqlar arasında dialoqa başlamağı təklif etmişdi. Dünyada, xüsusən də Avropa qitəsində, keçmişi çətin olan qonşu ölkələr var, onların bu barədə fikir ayrılıqları var, lakin bu, açıq sərhədlərə, normal münasibətlərə, diplomatik münasibətlərə, bir-birlərinin paytaxtlarında nümayəndəliklərinə sahib olmalarına və eyni zamanda bütün bunlarla yanaşı mübahisələri müzakirə etməklərinə mane olmur. Keçmişi əks etdirmək təklifiniz bu günə və gələcəyə aid edilmirsə səmərəli ola bilməz. Effektiv bir dialoqa cəlb olunmaq üçün əlverişli və uyğun bir siyasi mühit yaratmalıyıq”.

“İkitərəfli münasibətlərin inkişafına görə hökumətlər məsuliyyət daşıyır və bunu tarixçilərə həvalə etmək səlahiyyətimiz yoxdur, bu səbəbdən bir daha ölkələrimiz arasında ilkin şərtlər olmadan normal əlaqələr qurmağı təklif edirik. Bu çərçivədə, iki ölkə arasındakı hər hansı bir məsələni və ya onları həll etmək və qarşılıqlı anlaşma əldə etmək məqsədi ilə bütün vacib məsələləri müzakirə etmək üçün hökumətlərarası bir komissiya yaradıla bilər”, - deyə Köçəryan əlavə edib.

2005-ci ildə rəsmi İrəvanın cavabından aydın oldu ki, Ermənistan qondarma 1915-ci il hadisələrini tarixçilərin ixtiyarına buraxmaq niyyətində deyil. Bununla yanaşı, xatırladaq ki, Köçəryanın məktubunun bu hissəsinin sonunda “Bu çərçivədə, iki ölkə arasındakı hər hansı bir məsələni və ya onları həll etmək və qarşılıqlı anlaşma əldə etmək məqsədi ilə bütün vacib məsələləri müzakirə etmək üçün hökumətlərarası bir komissiya yaradıla bilər” fikrinin yer alması kifayət qədər çox tənqid olunmuşdu. Rəsmi İrəvanın mövqeyinin belə çıxırdı ki, tarixin araşdırılması ilə siyasətçilər deyil, tarixçilər məşğul olmalıdır, ancaq digər tərəfdən Köçəryan Ərdoğana hökumətlərarası komissiyanın iki ölkə arasında istənilən bir məsələni müzakirə edə biləcəyini söyləmişdi.

Serj Sarkisyanın “Futbol Diplomatiyası”

2008-ci ildə Ermənistanın üçüncü prezidenti Serj Sarkisyan prezident vəzifəsini qəbul edərək, Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmaq üçün addımlar atdı. 2008-ci ilin 6 sentyabr tarixində Türkiyə Prezidenti Abdullah Gül Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyanın dəvəti ilə Ermənistan-Türkiyə futbol oyununu izləmək üçün İrəvana gəldi.

Futbol matçından əvvəl iki ölkənin prezidentləri arasında görüş baş tutmuşdu. Serj Sarkisyan qonşu ölkələr arasındakı birbaşa təmasların münasibətləri normallaşdırmaq üçün yeganə səmərəli vasitə olduğunu vurğulamışdı.

Ermənistan və Türkiyə prezidentləri ikitərəfli münasibətlərin normallaşması barədə danışmış, bölgədəki son mövcud proseslər və məsələlər barədə fikir mübadiləsi aparmışdılar. Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması üçün geniş imkanların açıldığını qeyd edərək, iki ölkə liderlərinin məsuliyyət daşımaq və mövcud problemləri həll etmək, bölgədə sülh və etimad mühiti yaratmaq üçün siyasi iradələrinin vacibliyini vurğulamışdılar. Abdullah Gülün fikrincə, onu Ermənistana dəvət etməklə prezident Sarkisyan ilk addımı atmışdı, dəvəti qəbul edərək, bütün bölgə üçün nümunə ola biləcək ortaq təşəbbüsə çevirib. Serj Sarkisyan bir dialoq olması halında istənilən, hətta ən qatlanmış aktual məsələləri müzakirə etməyin mümkün olacağını söyləmişdi.

“Mövcud problemləri bir an öncə həll etməyə və bu problemlərin yüklərini gələcək nəsillərə qoymamağa çalışmalıyıq”, - deyə Sarkisyan vurğulamışdı.

Serj Sarkisyan və Abdullah Gül Türkiyənin Qafqazın Sabitlik və Təhlükəsizlik Platformasının yaradılması təşəbbüsünü də müzakirə etmişdilər. Ermənistanın həmişə dialoqu alqışladığını və bölgədə etimadın, təhlükəsizliyin və əməkdaşlığın gücləndirilməsinin tərəfdarı olduğunu iddia edən Sarkisyan, Türkiyənin təşəbbüsünü “bölgədə əlverişli bir mühitin yaradılması istiqamətində atılan addım” adlandırmışdı. Bu görüşün dialoqun davam etdirilməsi üçün ciddi bir siqnal olduğunu və xarici işlər nazirlərinin fəaliyyəti üçün bələdçi halına gəlməli olduğunu da qeyd etmişdilər.

Gülün İrəvana gəlməsindən bir il sonra 2009-cu ildə 1 sentyabr tarixində Ermənistan və Türkiyə arasında diplomatik münasibətlərin qurulması və ikitərəfli münasibətlərin inkişafı ilə bağlı protokollar barədə məlumatın açıqlanması erməni cəmiyyəti üçün kifayət qədər gözlənilməz oldu.

2009-cu ilin 10 oktyabr tarixində Sürix Universiteti Tarix fakültəsinin “Aula” zalında ikitərəfli münasibətlərin inkişafı və iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin qurulması barədə protokollar imzalanmışdı. Protokolları Ermənistan xarici işlər naziri Edvard Nalbandyan və türkiyəli həmkarı Əhməd Davudoğlu imzaladılar. Mərasimdən sonra xarici işlər nazirləri tərəfindən ediləcək açıqlamaların tərtibinə görə protokollar 3,5 saat gecikmə ilə imzalandı.

2009-cu ilin 14 oktyabr tarixində Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyan “Dünya çempionatı – 2010” seçmə mərhələsini izləmək üçün Bursaya gəlmişdi. Bu, Ermənistan Prezidenti Serj Sarkisyanın Türkiyəyə ilk səfəri və ümumiyyətlə, müstəqillik əldə etdikdən sonra Ermənistan prezidenti səviyyəsində bu ölkəyə dördüncü səfər idi.

Serj Sarkisyan və nümayəndə heyətini Bursadakı “Almira” otelində Türkiyə Prezidenti Abdullah Gül qarşılamışdı. İki ölkənin liderləri arasında təkbətək görüşü, daha sonra geniş tərkibli görüş keçirilmişdi. Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması prosesinin hazırkı mərhələsi ilə bağlı məsələlər müzakirə edilmişdi. İki ölkənin liderləri bu görüşün və “futbol diplomatiyası” çərçivəsində qarşılıqlı səfərlərin etimad mühitinin qurulması istiqamətində atılmış mühüm addım olduğunu qeyd etmişdilər. Sarkisyan Ermənistanın ilkin şərt olmadan Ermənistanla Türkiyə arasındakı münasibətlərin normallaşmasına doğru irəliləməyə qərarlı olduğunu vurğulamışdı.

Lakin 2008-ci ilin payızında Serj Sarkisyanın başlatdığı Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması mərhələsi üzrə “futbol diplomatiyası” uğurlu alınmadı. Rəsmi Ankara protokolların təsdiqlənməsini Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə əlaqələndirdi, bu prosesi donduraraq tərəflərin heç biri protokolları təsdiqləmədilər.

Protokolların imzalanmasından beş il sonra, ABŞ-ın keçmiş dövlət katibi Hillari Klinton “Çətin Seçim” adlı kitabında 2009-cu ilin 10 oktyabr tarixində Sürixdə baş verənlərə də aydınlıq gətirərək Ermənistan-Türkiyə protokollarının imzalanması prosesindən bəhs edib.

“Türkiyənin “Qonşularla Sıfır Problemlər” siyasəti ABŞ-ın sərhədləri açmağı və iki ölkə arasında diplomatik əlaqələr qurmağı ümid edərək Ermənistan-Türkiyə münasibətlərini yaxınlaşdırmaq üçün danışıqlar apara biləcəyi bir pəncərə idi”, - deyə o qeyd edir.

22 aprel 2010-cu il tarixində Ermənistanın hakim koalisiyasına daxil olan Ermənistan Respublikaçılar Partiyası, Çiçəklənən Ermənistan Partiyası və Qanun Ölkəsi Partiyası siyasi şuraları birgə bəyanat yayaraq parlamentdə Ermənistan-Türkiyə protokollarını təsdiqləmə prosesinin dayandırılmasını təklif etdilər. Elə həmin gün Sarkisyan Ermənistanın-Türkiyə protokollarının təsdiqləmə prosesini dayandırdığını, lakin bu sənədlərin altındakı imzasını saxladığını açıqlayıb.

Televiziya ilə xalqa müraciətində xüsusilə deyib: “Bir ildir ki, yüksək səviyyəli Türk məmurlarının ilkin şərtlər dilində verdiyi açıqlamalar əskik olmayıb. Bir il ərzində davamlı olaraq, Türkiyə prosesi təxirə salmaq və ləğv etmək üçün əlindən gələni edib

Buna görə də rəyimiz və mövqeyimiz birmənalıdır.

1. Türkiyə başladılan prosesi davam etdirməyə və protokolların məzmununa uyğun olaraq ilkin şərtlər olmadan irəliləməyə hazır deyil.

2. Münasib müddət, fikrimizcə, başa çatıb. Türklərin 24 aprel tarixini nəyin bahasına olursa-olsun keçirməyə yönəlmiş davranış tərzi sadəcə qəbuledilməzdir.

3. Biz, Ermənistan-Türkiyə dialoqunu özü üçün bir məqam halına gətirməyin mənasız əlyazmasını qəbuledilməz hesab edirik və bundan başlayaraq münasibətlərin normallaşmasının hazırkı mərhələsini tükənmiş hesab edirik”.

Serj Sarkisyanın Ermənistan konstitusiyasındakı qeydləri “unudaraq” gülünc açıqlaması: “Ermənistanın Türkiyəyə qarşı ərazi iddiası yoxdur”

2015-ci il aprelin 24-də səhər tezdən Türkiyənin “Hürriyet” qəzeti Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyanla Ermənistanın Türkiyədən ərazi iddiaları olub-olmadığı sualını cavablandırdığı geniş bir reportaj yayımlamışdı.

“Müstəqillik qazanandan bəri, Ermənistan heç vaxt Türkiyəyə və ya hər hansı başqa bir ölkəyə ərazi iddiaları ilə çıxış etməyib. Dövlətimizin xarici siyasət gündəmində belə bir məsələ olmayıb və yoxdur. Bu aydındır. Biz beynəlxalq birliyin tam və məsuliyyətli bir üzvüyük, BMT-yə üzv bir dövlət olaraq beynəlxalq münasibətlərdəki rolumuzu başa düşürük, beynəlxalq hüququn prinsiplərinə hörmət edirik, eyni zamanda, bu vaxta qədər qanunsuz olaraq ölkəmizlə sərhəddi bağlı saxlayan, onu Avropanın son qapalı sərhədinə çevirın və Ermənistanla diplomatik əlaqələr qurmaq üçün qəbuledilməz ilkin şərtlər irəli sürən, vasitəçi kimi çıxış edən beynəlxalq cəmiyyətə və Sürix Protokolları altında öz imzasına hörmətsizlik edən qərb qonşumuzdan da bunu gözləyirik. Sonda qeyd etmək istəyirəm ki, əgər diqqət yetirdinizsə, Ermənistanın Türkiyəyə ərazi iddiaları irəli sürmək və ya bu niyyətlərinin olmasına dair Ermənistanda deyil, əsasən Türkiyədə danışılır. Bunun niyə belə olduğuna qərar verməyi hər birimizin öz öhdəsinə buraxaq”, - deyə Serj Sarkisyan cavab vermişdi.

Hakimiyyətinin sonunda Sarkisyan Ermənistan-Türkiyə protokollarının imzalanması prosedurunu dayandırdı

1 mart 2018-ci ildə, səlahiyyət müddətinin sonunda Sarkisyan Ermənistan-Türkiyə protokollarının imzalanması prosesinə son qoyulması haqqında fərman imzalamışdı. Məsələ Milli Təhlükəsizlik Şurasının iclasında müzakirə edilmiş və yekdilliklə təsdiq olunmuşdu.

Sarkisyan Türkiyənin protokolları sadəcə kobud şəkildə təsdiqləmədiyini, bunlarla heç bir əlaqəsi olmayan ilkin şərtlər irəli sürdüyünü iddia etmişdi.

“Son 9 il ərzində Ankara əsassız ilkin şərtlərinə qayıdaraq, nəinki protokolları təsdiqləmək və qüvvəyə minmək üçün heç bir addım atmadı, əksinə bu prosesi həyata keçirməyə hazırlaşmadığına dair heç bir şübhə yeri qoymadı”.

Heç kimlə münasibətlərdə ilkin şərtlər qoymuruq və kimsənin ilkin şərt qoymaq praktikası bizim üçün keçərli olmayacaq. Kiçik bir dövlətik, nə güclü bir hərbi, nə də iqtisadi potensialımız var, ancaq müstəqil bir dövlətik, yalnız dövlətimizin və xalqımızın maraqları xeyrinə hərəkət edəcəyik”, - deyə o qeyd edib.

Sarkisyan protokolların imzalanması mərasimində iştirak edən bütün tərəflərə Rusiya, Fransa, ABŞ və İsveçrə prezidentlərinə, Avropa Birliyi Şurasının prezidentinə və Avropa Şurasının baş katibinə göndərdiyi məktubda Ermənistanın yanaşmaları barədə məlumatlandırdığını qeyd etdi.

Serj Sarkisyanın sözlərinə görə, prosesə başlayarkən, erməni tərəfi hər hansı bir müsbət və ya mənfi həll olduğu təqdirdə Ermənistanın faydalanacağı qənaətinə gəlmişdi.

“Münasibətlər qurmaq mümkün olacağı təqdirdə bu iki xalqın mənafelərinə uyğun olacaq, nəticə verməyəcəyi halda isə beynəlxalq ictimaiyyət sona qədər əmin olacaq ki, əlaqələrin olmaması səbəbi, ən azından Ermənistanın fəaliyyət tərzində yox, başqa yerlərdə axtarılmalıdır. Hesab edirəm ki, buna tamamilə nail olduq. Beynəlxalq elə bir qurum, beynəlxalq proseslərdə az-çox iştirak edən, fərqli fikir sahibi olan elə bir dövlət yoxdur. Bu fikri, həm topun kimin sahəsində olduğunu, həm də bu protokollar kimin üzündən təsdiqlənmədiyini dəfələrlə ictimai şəkildə eşitdik”, - deyə Sarkisyan bildirib.

Rəsmi açıqlamaya görə, Serj Sarkisyan həmin gün Milli Təhlükəsizlik Şurasının iclasında Ermənistan və Türkiyə arasındakı münasibətlərin inkişafının iki xalqın mənafeyinə uyğun olduğuna əmin olduğunu bildirib: “Bilirsiniz, əlbətdə maraq göz qabağındadır, amma heç bir halda əldə edə biləcəyinizə ümid etməməklə, hər zaman bu marağın ardınca qaçarkən həmin arada çox şey itirə bilərsiniz. Bu səbəbdən də, bu qavrayış Türkiyə tərəfində də yaranarsa, Türkiyə ilə əlaqələr qurmağa hazır olacağıq. Sabah, ertəsi gün təkliflər olarsa, bu təklifləri müzakirə etməyə hazır olacağıq, o vaxta qədər Türkiyə ilə diplomatik əlaqələrimiz olmadan bu günə qədər inkişaf etdiyimiz kimi inkişaf etməyə çalışacağıq”.

Bununla da Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması üzrə 2008-2018-ci illər üzrə olan mərhələsi başa çatdı. Rəsmi İrəvan beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında Ermənistanın protokolların həyata keçirilməsində hər zaman tutarlı bir mövqe nümayiş etdirməsi yönündə manipulyasiyalardan uzaqlaşmadı və Qarabağın işğal altında saxlanılması nəticəsində yaranmış böhranı aradan qaldırmaq üçün addımlar atmadı.

Tarix: 21-04-2021, 09:00 Oxunub: 74

Bölməyə aid digər xəbərlər

8-03-2021, 12:27 YAP ümumxalq partiya olaraq, ölkəmizdə milli həmrəyliyin yeni inkişaf mərhələsinin təcəssümünə çevrilir.

9-10-2020, 21:22 Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev xalqa müraciət edib

22-09-2020, 09:29 Ermənistan danışıqları deyil, müharibəni seçdi - Hazırlıqlı olaq...

22-09-2020, 08:55 Daşkəsənin iki böyük metallurgiya müəssisəsi yeni inkişaf dövrünə başlayır - İcra başçısı yazır...

21-09-2020, 12:38 “Siyasi fəaliyyətimizi donduracaq, Ali Baş Komandanı dəstəkləyəcəyik” - Müxalifətin müharibə planı

21-09-2020, 10:14 “Qafqaz savaşı”nda yeni mərhələ - TƏHLİL

31-08-2020, 19:08 Qulinin ölüm ssenarisi: Onu kim və niyə öldürdü? - Şok faktlar

17-08-2020, 17:22 Ermənistanın təhrikedici cəhdləri ilə bağlı həmsədrlər məlumatlandırılıb - XİN

14-08-2020, 12:29 Sabiq təhsil nazirindən yeni təhsil nazirinin müraciətinə cavab - Məktəb, yoxsa ev?

14-08-2020, 09:27 Pulu çox alanda tibb bacısına virus keçmirmi?!